Rodzina zastępcza – jest to rodzaj opieki nad dzieckiem małoletnim, którego rodzice są nieznani, pozbawieni władzy rodzicielskiej, lub też z niej ograniczeni. Ustanowienie rodziny zastępczej dla dziecka, którego przynajmniej jeden z rodziców posiada pełnię władzy rodzicielskiej, jest niemożliwe.
Prawo polskie za rodzinę zastępczą uznaje małżeństwo lub osobę samotną. Spełnione muszą zostać jednak następujące warunki:
- Posiadanie stałego miejsca zamieszkania
- Niekaralność
- Unormowane warunki mieszkaniowe
- Stałe źródło dochodu przynajmniej jednego z opiekunów
- Stan zdrowia, który umożliwia opiekę nad dzieckiem
- Przejście szkolenia dla rodzin zastępczych
Ostatni z wyżej wymienionych warunków, czyli szkolenie, prowadzone jest w ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych. Rodzice zastępczy sprawując opiekę nad dzieckiem ponoszą określone koszty, których częściowy zwrot otrzymują. Wysokość tej kwoty uzależniona jest zarówno od wieku dziecka, jak i od jego stanu zdrowia.
Rodziny zastępcze dzielą się ze względu na spokrewnienie opiekunów i dzieci na rodzinę zastępczą spokrewnionąoraz niespokrewnioną. Rozróżniamy także podział na rodzinę zastępczą zawodową (co najmniej trójka ) i niezawodową ( jedno lub dwójka ), ze względu na ilość przyjętych dzieci. Rodziny te mogą wzajemnie się łączyć, a w sytuacji kiedy opieka sprawowana jest nad dziećmi niepełnosprawnymi lub opieki doraźnej, rodzina zastępcza zawodowa zajmuje się mniejszą liczą dzieci.